افراد در شبکههای اجتماعی از جمله تلگرام با استفاده از ابزارهایی نظیر ربات ها بدون اینکه با سایرین در ارتباط باشند بهطور مستقیم مطالب گوناگونی مثل لطیفه، مطالب علمی و ادبی، فیلم، تصویر، وضعیت آب و هوا، اطلاعات شهری و... را دریافت میکنند. به عبارت دیگر، گاه همین ارتباط مجازی نیز در حال نابود شدن است و به احتمال بسیار در آیندهای نه چندان دور با تنهایی مفرط کاربران در شبکههای اجتماعی مواجه خواهیم شد.
از نگاه رفتارشناسی، برقراری ارتباط با دیگران به یکی از سه طریق کلامی، نوشتاری و یا اشارهای است، در صورت ارتباط کلامی گفتمان یا به صورت مونولوگ است، یعنی یک سویه و یا دیالوگ است یعنی به صورت دوسویه. در ارتباط نوشتاری نیز، اگر چه برقراری ارتباط امکان پذیر است اما چون دیداری اتفاق نمی افتد و یا دیدار از طریق وب کم مقدور است، ارتباط کامل نمیشود چرا که عدم ارتباط چشمی و حس حضور فیزیکی، مدام نقص این رابطه را گوشزد میکند. بنابراین میتوان گفت متأسفانه بسیاری از افراد از فرط تنهایی به این شبکهها پناه بردهاند و برخی نیز به خاطر استفاده مفرط از آن تنها میشوند.
اگر چه این شبکه ها در ابتدای امر تنها به خاطر برقراری ارتباط رایگان و آسان با دیگران تعبیه شده و بسیار هم مورد استقبال کاربران قرار گرفت، اما در دراز مدت عامل انزوا، تنهایی و افسردگی است و چه بسا بسیاری از کاربران این شبکهها یا در نیمه راه و یا در انتهای مسیر تنهایی قرار دارند. عمق آسیب شبکههای اجتماعی هنوز آن طور که شاید و باید لمس نشده است و این بسان هشداری است که باید آن را بسیار مهم و جدی دانست.
به جرأت میتوان گفت ارتباطهای در شبکه های اجتماعی، جلوهای نو از تنهایی است، بسیاری از مطالعهها درباره افرادی که از اینترنت بهمنظور تعامل اجتماعی استفاده میکنند نشان داده است که آنها روز به روز نسبت به قبل تنهاتر میشوند، چرا که اجتماعی شدن آنلاین در شبکههای مجازی فقط به منظور فرار فرد تنها از آشفتگی و بیقراریهای روابط در دنیای واقعی است، به بیان دیگر میتوان گفت تنهایی مقدمه و پیشایند عضویت در شبکههای اجتماعی است.
شبکههای اجتماعی و مدیریت تنهایی
به طور معمول افراد تنها و به لحاظ اجتماعی ناتوان، شخصیت واقعی خود را به محیط آنلاین میآورند تا برای لحظاتی هم شده شخصیت و نقاب یک فرد خوش مشرب، خوش صحبت و اجتماعی را به خود بگیرند، در حالی که نمی توانند همیشه این طور بمانند. در واقع تنهایی فاصله بین آنچه فرد میخواهد باشد و آنچه که دارد، است و تنهایی شدید و مزمن باعث میشود افراد به شیوههایی رفتار کنند که دیگران را از خود دور سازند.
متأسفانه گسترس فرهنگ در کاربرد این گونه از اسباب ارتباطی همواره قبلتر از پیشرفت فنی آن پیش میرود، حضور فرد در گروههای مختلف و ایجاد ارتباط قویتر عدهای از کاربران آن گروهها، بهخاطر آشنایی قبلی و یا هر دلیل دیگری، باعث تنهایی فرد میشود، بهخصوص اگر ایشان نتواند هم پای اهداف و معیارهای گروه حرکت کند. در دومین گام، اندک اندک رباتها میتوانند جایگزین دیگران شوند که در این مرحله دیگری نیازی به حضور جسمی و فیزیکی افراد نیست. رباتها نه تنها احساس ندارند بلکه هنجار نیز نمی شناسند و بر آداب فرهنگ خاصی نیز متکی نیستند و این مهم میتواند ریشه یک فاجعه عمیق باشد. متأسفانه بسیاری از خانواده ها اعم از والدین و فرزندان هنوز به عمق آسیبهای این شبکه ها پی نبرده اند و مشتاقانه هر روز پیگیر ظهور پدیدههای جدیدتری از آن هستند و با بهروز رسانی سعی میکنند از این قافله عقب نمانند. قطع ارتباط هیجانی، خستگی ذهنی، جدایی بین افراد، کاهش گفتمان و تعامل عاطفی، گسترش اخبار خاکستری و سیاه در کنار اخبار واقعی، القا و انتقال شبههها و اطلاعات نادرست، ناامنی روانی و اضطراب اجتماعی از جمله عوارض توسعه این شبکه ها در کنار امتیازها و مزایای آن است.
ژ. امیری اصل
مشاور و روان شناس کلینیک سواد فضای مجازی- مجتمع دیجیتال استان خوزستان (فانوس).